System Energetyczny Słupi

System Energetyczny Słupi (SES) stanowi integralną część Krajobrazowego Parku Dolina Słupi. Wykorzystanie rzek jako źródeł energii elektrycznej i związane z tym wielkie prace hydrotechniczne nie mają wiele wspólnego z przyrodą, jednak powstały w dolinie Słupi na początku XX wieku system budowli stał się częścią tutejszego krajobrazu i środowiska przyrodniczego. Oczywiście, zaistniałe wówczas zmiany (m.in. powstanie jezior zaporowych i zmiana na kilku odcinkach przebiegu Słupi) nic pozostały bez wpływu na otaczające rzekę zbiorowiska przyrodnicze, jednak trudno dziś wyobrazić sobie Słupię bez jej elektrowni. System ten jest jednym z niewielu istniejących w Europie, a zarazem najstarszym z funkcjonujących. W ramach SES funkcjonuje obecnie 5 elektrowni wodnych, w tym najstarsza w Europie - Struga. Powstanie tego systemu było niejako zwieńczeniem wielowiekowego zainteresowania gospodarczego Słupią. Rzeka stanowiła doskonałą trasę transportu drewna i produktów rolnych, później zaś źródło siły napędzającej młyny i hamernie. Pierwsze młyny napędzane wodami Słupi powstały już we wczesnym średniowieczu, na przełomie XIII i XVI stulecia (m.in. w Słupsku i Dębnicy Kaszubskiej i w końcu XVI wieku w Dębnicy Kaszubskiej na bazie istniejącego młyna powstała pierwsza w okolicy papiernia. Kolejnym etapem wykorzystania rzeki były budowane w XVIII i na początku XIX wieku folusze i garbarnie. Prototypem pierwszej elektrowni na Słupi była założona w końcu XIX wieku pod Soszycą fabryczka papy i tartak napędzany przy pomocy turbiny. Całość systemu powstała w latach 1912-1926, kiedy to pobudowano nowe lub przebudowano istniejące obiekty, przekształcając je w 5 nowoczesnych elektrowni wodnych. W planach pozostała przerwana przez wojnę budowa szóstej elektrowni na Kamienicy pod Kołczygłowami.

Struga

Struga w Soszycy jest najstarszą i położoną najdalej w górę rzeki elektrownią. Jej budowę, jako fabryki papy i tartaku, rozpoczęto w roku 1890. Woda doprowadzana sztucznym kanałem o długości 1700 m spadała z wysokości 14 m na koło napędzające większość maszyn i piłę w odległym o kilkadziesiąt metrów od rzeki tartaku (w podziemnym kanale chodził pas transmisyjny). Jak głosi legenda, fabryka była własnością prywatną, należącą do pewnego Żyda. Wówczas zamontowano tu turbinę wodną Franzisa, dzięki której na początku XX wieku dotarł do Bytowa prąd. Po zakończeniu I wojny światowej elektrownia została wykupiona przez państwo i gruntownie zmodernizowana. Z krótką przerwą wiosną 1945 roku działa do dziś. Prócz oryginalnego i funkcjonującego od początku systemu z turbiną Franzisa zachowała się tu marmurowa tablica rozdzielcza z roku 1911 oraz najstarsze na świecie, wciąż działające żarówki (sygnalizują awarie). Produkowany w sposób ciągły prąd o mocy 250 kW trafia do ogólnokrajowej sieci przesyłowej.

Gałąźnia Mała

Gałąźnia Mała, druga w kolejności biegu rzeki elektrownia, wybudowana w roku 1912. Plany budowy elektrowni opracowano w 1909 roku, a pierwszą część prac zakończono w 1912 roku. Uruchomiony wówczas zakład zaopatrywał w prąd południowo-wschodni kraniec powiatu słupskiego. Wzrost cen węgla kamiennego i kłopoty z jego aprowizacją skłoniły firmę Kraftwerk-Glambocksee-GmbH do dokończenia budowy i połączenia kanałami elektrowni z jez. Głębokim. Dzięki temu powstała 39-metrowa różnica poziomów oraz znacznie zwiększył się przepływ wody, co pozwalało na uzyskanie prądu o mocy 3,5 MW. Wówczas była to największa elektrownia na Pomorzu Zachodnim. Podczas jej budowy wykonano największe w dziejach prace hydrotechniczne na Pomorzu Środkowym, zmieniając przebieg Słupi i jej dopływu, Bytowej. Przy elektrowni znajduje się ścieżka przyrodniczo - dydaktyczna.

Konradowo

Konradowo to trzecia od źródeł elektrownia na Słupi. Administracyjnie znajduje się ona w granicach pow. słupskiego. Konradowo budowano w latach 1922-1924, a napędzające ją wody Słupi spiętrzono w oddalonym 960 m od samej elektrowni sztucznym zbiorniku Konradowo (ponad 100 ha). Różnica poziomów między początkiem a końcem kanału zasilającego elektrownię wynosi 12,5 m. Zakład ten funkcjonuje nieprzerwanie od 1924 roku, a trzy turbiny Francisa nominalnie mogą dawać 2310 kW.

Krzynia

Krzynia jest ostatnią elektrownią w systemie hydroenergetycznym Słupi (działającą bezpośrednio na Słupi), położoną 10 km na północny zachód od Konradowa, nad kolejnym sztucznym zbiornikiem na Słupi. Zalew w Krzyni jako jedyny na Słupi wykorzystywany jest także turystycznie. Znajduje się tu plaża i kilka ośrodków wczasowych. Elektrownię Krzynia wybudowano w roku 1926, tworząc jezioro zaporowe o pow. 126 ha. Woda do elektrowni dopływa 150-metrowym kanałem z różnicą poziomów 7 m. Dwie oryginalne (działające od okresu przedwojennego) turbiny Francisa produkują do 860 kW.

Jarosław Ellwart