Kościół parafialny p.w. św. Marcina z Tours w Borzyszkowach.
Z historii parafii
Pierwsza wzmianka źródłowa dotycząca Parafii w Borzyszkowach pochodzi z 1352 roku. Istnienie kościoła parafialnego w Borzyszkowach potwierdza dokument erygujący sąsiednią wieś Ostrowite z 1366 roku. Pierwszy pobieżny opis kościoła pochodzi dopiero z akt wizytacyjnych z 1653 roku.
Z zapisków zachowanych w archiwum parafialnym, dowiadujemy się o wielkim pożarze w Borzyszkowach w dniu 17 maja 1721 roku. Spaliła się wówczas nieomal cała wioska oraz kościół wraz z plebanią. Nowy kościół - stojący do dziś - poświęcono w 1723 roku, a prace wykończeniowe trwały do 1726 roku. Postawił go, podobnie jak w pobliskim Brzeźnie Szlacheckim - Ksiądz Proboszcz Wojciech Klekner.
Wśród wiernych przekazywana jest następująca legenda: "po pożarze kościoła ludzie byli zdania, iż miejsce, gdzie stała świątynia, jest felerne, trzeba zatem kościół parafialny postawić w innym miejscu. Spory w sprawie nowej lokalizacji zakończyć miało następujące wydarzenie: na Świętego Jana (24 czerwca) spadł śnieg na miejscu spalonego kościoła. Społeczność odczytała to wydarzenie jako znak, iż nowa świątynia winna stanąć na dotychczasowym miejscu".
Parafia była kiedyś obszarowo i liczebnie większa niż dziś. Od Borzyszków odłączono Brzeźno Szlacheckie - w 1901 roku, potem Borowy Młyn - w 1913 roku, a w końcu Zapceń - w 1930 roku oraz Lipnicę - w 1992 roku.
Kościół drewniany, konstrukcji zrębowej, z wieżą konstrukcji słupowo ramowej, na kamiennej podmurówce. Prezbiterium zamknięte trójbocznie, z prostokątną zakrystią od strony północnej. Ściany oszalowane, zamknięte profilowanym gzymsem. Wieża dwukondygnacyjna, wtopiona w bryłę korpusu kościoła, nakryta dachem czterospadowym, zwieńczona ośmioboczną latarnią z baniastym hełmem, zakończonym iglicą z chorągiewką 1993. Na kalenicy dachu od strony wschodniej, czworoboczna wieżyczka na sygnaturkę, nakryta hełmem z chorągiewką. Okna zamknięte ostrołukowe, we wieży, zakrystii i kruchcie od strony zachodniej - prostokątne. Dachy dwuspadowe, nad prezbiterium niższy, od strony północnej przechodzący nad zakrystię, wszystkie kryte gontem. Hełmy wieży i sygnaturki kryte blachą miedzianą. Dachy kościoła nakryto nowymi gontami świerkowymi w październiku 1995 roku, wieże nakryto blachą w 1993 roku.
Obecny dzwon na wieży parafia otrzymała w 1948 roku, w miejsce dwóch zabranych przez okupanta w 1943 roku. Zewnętrzna średnica dolna dzwonu: 66 cm., wysokość: 55 cm., waga 143 kg. Dokoła znajduje się napis:
"Durch Gottes gnade goss mich I.M. Meyer in Neu Stettin Anno 1796".
Na dzwonie widnieje również napis: "Psalm 95 v. 6"
oraz tekst:
"Kommet in das Haus des Herrn anzubeten euren Gott
Horet seinen willen gern und verlast nicht sein gebot
So wird er nach diesen leben euch des himmels freunde geben".
Sygnarek w wieżyczce został odlany przez M. Wittwercka, zaś dzwon odlany w 1796 roku przez J.M. Meyera w Szczecinku.
Ściany drewniane, cyklinowane i nasycone pokostem lnianym i kalafonią w 1971 roku. Ściany zwieńczone profilowanym gzymsem obiegającym nawę i węższe prezbiterium, zamknięte trójbocznie. Całość nakryta drewnianym stropem z zakrzywieniami. Belka tęczowa o dekoracji kwiatowo-roślinnej, pełnoplastycznymi rzeźbami stojącymi obok krzyża: Matki Bożej, św. Jana Ewangelisty i św. Marii Magdaleny - późnobarokowe z pierwszej połowy XVIII wieku. W zachodniej części chór muzyczny z nowym prospektem organowym z 1982 roku.
Ołtarz główny klasycystyczny z przełomu XVIII i XIX wieku, połączony z bocznymi bramkami, o dekoracji roślinno-festynowej, z antykizującymi wazami, puttami oraz rzeźbami świętych: Marcina biskupa, Wojciecha i Stanisława z Piotrowinem na bokach, pochodzącymi z poprzedniego ołtarza głównego, sprowadzonego z Kamienia Krajeńskiego w 1726 roku. Na zasuwie obraz Chrystusa na krzyżu z wieku XIX, odnowiony przez Antoniego Rochowicza w 1971 roku; w zwieńczeniu obraz Jezusa Chrystusa artysty malarza Maksymiliana Szoca z 1971 roku.
Ołtarze boczne
Pierwszy - prawy: p.w. Matki Bożej Różańcowej, barokowy - druga ćwierć wieku XVIII, przerobiony w pierwszej połowie wieku XIX, odnowiony w 1971 roku, z ażurowymi uszami akantowymi i ujętą kolumnami niszą, w której jest rzeźba Matki Bożej stojącej i trzymającej Dzieciątko na prawej ręce, w lewej berło; figurę odnowiono w 1972 r. Na zasuwie obraz św. Bernadetty z Lourdes - z sylwetką kościoła borzyszkowskiego, widzianego od strony południowej - z XIX wieku, odnowiony w 1971 r. W zwieńczeniu owalny obraz Matki Boskiej Częstochowskiej bez koron, pędzla Ks. Franciszka Znanieckiego z Pelplina, z 1971 r. Nad obrazem kartusz z symbolem Bogarodzicy z literami: A.L.: krzyż stojący na sierpie księżyca, po bokach gwiazdy, a także rzeźba św. Andrzeja, barokowa, pierwsza ćwierć wieku XVIII.
Drugi - lewy, p.w. św. Trójcy, barokowy, druga ćwierć wieku XVIII, fundacji rodziny Pażątka Lipińskich, odnowiony w 1971r., retabulum w całości pokryte rzeźbioną dekoracją roślinno-kwiatową z obrazem Matki Boskiej Nieustającej Pomocy od 1966r., korony z 1966r. Na zasuwie obraz św. Trójcy z 1898r. W zwieńczeniu owalny obraz św. Maksymiliana Kolbe - Ks. Tomasza Czapiewskiego - z 1973 roku; na szczycie rzeźba św. Róży z Viterbo, barokowo-ludowa, z XVIII wieku.
Ambona barokowa, ok. połowy XVIII wieku, odnowiona w 1971r., z rzeźbami pełnofigurowymi Chrystusa Salvatore Mundi i Ewangelistów na korpusie oraz rzeĽbą Michała Archanioła zabijającego smoka na baldachimie, ozdobionym malowanymi herbami: Fiszka Borzyszkowskich, Gumińskich {Ciemińskich?}, Wnuk Lipińskich, Aubrechtów Prądzyńskich oraz niezidentyfikowany z literami: M.K. Są to herby rodzin, które były kolatorami tej wspólnoty i tegoż kościoła.
Chrzcielnica późnobarokowa z pierwszej połowy XVIII wieku. Na przykrywie rzeźba chrztu Chrystusa, wewnątrz kociołek miedziany z tegoż czasu.
Ołtarz posoborowy: z 1994r., dostosowany do ołtarza głównego, zawiera od czoła św. Marcina. Całość rzeźbiona w drzewie przez Krzysztofa Łangowskiego z Czerska.
Ambonka rzeźbiona w drewnie, autorstwa tego samego rzeźbiarza, wykonana w 1994r. Od czoła zawiera gołębicę - symbolizującą Ducha Świętego w otoczeniu promieni.
Feretrony
Pierwszy: późnobarokowy, z połowy wieku XVIII z malowanymi na blasze obrazami M.B. z Dzieciątkiem i św. Dominikiem oraz św. Marcina biskupa, barokowe, sygn. przez St. Sussenbacha z Gdańska z 1754 r., fundacja Ks. J. Borka dla Arcybractwa Różańcowego.
Drugi: barokowo-klasycystyczny, koniec wieku XVIII, z nowymi obrazami św. Marii Magdaleny i św. Barbary.
Rzeźby Pieta ludowa z XIX wieku, dar rodziny Obracht Prądzińskich z Prądzony.
Kościół wraz z otoczeniem wpisany do rejestru zabytków rej. nr A-212 z 13-07-1936 r.
